Από την Ελένη Σαραντίτη
«Οι περισσότεροι διδάσκαλοι απαγορεύουν εις τους μαθητάς των να διαβάζουν μυθιστορήματα και άλλα τοιαύτα βέβηλα έργα...».
Από άρθρο έλληνα παιδαγωγού του 1900
Σαν να μην αρκούσαν οι τόσες εθνικές μας συμφορές και ταλαιπωρίες, σαν να μη δίνονταν μάχες για την καταπολέμηση της αμάθειας, είχαμε και τις αντιλήψεις αυτές που αν κυριαρχούσαν, η ελληνική παιδική λογοτεχνία θα εξοντωνόταν και όχι απλώς -όπως για δεκαετίες συνέβη- θα παραμεριζόταν. Εντούτοις, ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα το παιδικό βιβλίο άρχισε να κυκλοφορεί και να διαβάζεται (από τα παιδιά των πλούσιων ή διανοούμενων οικογενειών κυρίως) κι έπειτα να διαδίδεται, να δανείζεται, ν' αλλάζει χέρια, να αγαπιέται όπως του πρέπει. Φυσικά αναφερόμαστε στα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα (1874-1941), που ήταν από τις σημαντικότερες γυναικείες φυσιογνωμίες στις κρίσιμες εκείνες πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Πολλά από τα έργα της, τα ιστορικά κυρίως, έχουν κάνει μέχρι σήμερα άνω των σαράντα ανατυπώσεις. Και ας αναφέρουμε μόνο τα μυθιστορήματα «Για την Πατρίδα», «Στον καιρό του Βουλγαροκτόνου», «Στα μυστικά του Βάλτου».
Ιστορικά μυθιστορήματα που διαβάστηκαν και από νέους έγραψε -με τη γλαφυρότατη πένα- του και ο Σπύρος Μελάς (1882-1966), όπως λ.χ. «Ο Γέρος του Μοριά», «Ματωμένα ράσα», «Ο ναύαρχος Μιαούλης».
Πολυγραφότατος και μεγάλος γνώστης -και λάτρης- της εθνικής μας εξέγερσης ήταν και ο συγγραφέας Τάκης Λάππας (1904- 1995). Τα βιβλία του, μυθιστορηματικές βιογραφίες, με ωραία γλώσσα και πολύν ενθουσιασμό γραμμένα, έφτασαν και στο πιο μακρινό χωριό. Μερικά δε από αυτά ανατυπώνονται ακόμη, όπως «Οι θαλασσομάχοι του Αιγαίου», «Οι ήρωες του '21 στα παιδικά τους χρόνια», «Νικηταράς», «Ρήγας Βελεστινλής», «Ο Κατσαντώνης», «Οδυσσέας Αντρούτσος» κ.ά.
Ιστορικά μυθιστορήματα για παιδιά έγραψε και ο Νίκος Καζαντζάκης, όπως λ.χ. το πολύ γνωστό «Στα παλάτια της Κνωσού» ή το «Μέγας Αλέξανδρος».
Ενα πολύ καλό ιστορικό βιβλίο για παιδιά είναι και το μυθιστόρημα «Μέσα στις φλόγες» της Διδώς Σωτηρίου. Και της Λιλίκας Νάκου (1903-1989) τα διηγήματα όμως, «Η κόλαση των παιδιών». Της Γαλάτειας Σαράντη τα μυθιστορήματα «Στη χαραυγή της λευτεριάς» και «Οι μπαρουτόμυλοι της Δημητσάνας» διαβάστηκαν πολύ και με μεγάλο ενδιαφέρον. Αλλά βλέπουμε ότι συν τω χρόνω τα ιστορικά μυθιστορήματα για παιδιά διαρκώς αρτιώνονται - όπως άλλωστε ολόκληρη η ελληνική παιδική λογοτεχνία, που αποβάλλει τον διδακτισμό, τον φόβο του «τολμηρού», ελευθερώνεται. Οι συγγραφείς διαβάζουν περισσότερο, έρχονται σε επαφή με συναδέλφους τους του εξωτερικού, παρακολουθούν τάσεις και κινήματα, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου βοηθά, το βιβλίο γίνεται προσιτό και σε ασθενέστερες οικονομικά τάξεις, οι γονείς ενημερώνονται και επιλέγουν. Ετσι το εξαιρετικό μυθιστόρημα για παιδιά της Αλκης Ζέη «Ο Μεγάλος περίπατος του Πέτρου» έφτασε στα χέρια χιλιάδων νεαρών αναγνωστών. Αλλά αυτό δεν χρειάζεται συστάσεις. Χρειάζεται συστάσεις όμως ένα άλλο πολύ ωραίο ιστορικό βιβλίο της Ζωής Βαλάση, «Η πριγκίπισσα της Παλμύρας» (Κέδρος), που δεν κυκλοφόρησε ευρέως - όπως θα του άξιζε. Και η Ζωρζ Σαρρή έγραψε ιστορικά μυθιστορήματα, όπως «Οι νικητές», «Οταν ο ήλιος», «Τα γενέθλια». Της Λιλής Μαυροκεφάλου τα δύο συναρπαστικά μυθιστορήματα «Αγης» και «Κλεομένης» (οι δυο σπουδαίοι μεταρρυθμιστές βασιλείς της Σπάρτης) δεν πέρασαν απαρατήρητα, και ας σημειωθεί ότι η Λιλή Μαυροκεφάλου έχει γράψει και άξια λόγου ιστορικά μυθιστορήματα για ενηλίκους, ενώ η Κίρα Σίνου έγραψε, ανάμεσα στα πολλά πεζογραφήματά της για παιδιά, και τα ιστορικά μυθιστορήματα «Οι τελευταίοι βασιλείς της Ατλαντίδας», «Οι ιερές γάτες» και το πολύ ενδιαφέρον «Αννα και Θεοφανώ», που αφορά τις ομώνυμες ξενοπαντρεμένες πριγκίπισσες του Βυζαντίου με την ισχυρή προσωπικότητα· το «Πέτρινο σπίτι» της Ηρώς Παπαμόσχου είναι ένα καλό, γεμάτο αισθήματα μυθιστόρημα, καθώς και το «Τραγούδι για τρεις» της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, που περιέχει όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν ένα μυθιστόρημα αξιανάγνωστο. Αν και όχι ιδιαίτερα γνωστό, το μυθιστόρημα του Μανουήλ Τασούλα «Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα» είναι σοβαρό και προσεγμένο.
Η Ελένη Δικαίου (1952- ) έχει γράψει αρκετά ιστορικά βιβλία· αν και θεωρώ ότι το πιο ολοκληρωμένο, το ευφραδέστερο για τον αναγνώστη είναι «Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά», αναφερόμαστε και σε άλλους τίτλους, όπως «Οι θεοί δεν πεθαίνουνε στην Πέλλα», «Ο πόλεμος στην Τροία», «Θησέας, ο ήρωας της Αθήνας», κ.ά.
Βεβαίως υπάρχουν και άλλοι ακόμη συγγραφείς που έγραψαν ιστορικά μυθιστορήματα για παιδιά, αλλά, δυστυχώς, δεν μπορούν να περιληφθούν όλοι εδώ, μια μικρή επιλογή κάνουμε. Αλλωστε τον τελευταίο καιρό τυπώνονται λιγότερα ιστορικά μυθιστορήματα, ενώ περισσεύουν τα βιβλία με σύντομα κειμενάκια για πολύ μικρά παιδιά που ό,τι αρχίζουν να διαβάζουν· από αυτά, άλλα είναι χαριτωμένα και άλλα όχι. Πάντα όμως ο κόπος που καταβάλλεται είναι μικρός· και από μέρους του αναγνώστη, και από μέρους του συγγραφέα...
Τα βιβλία που παρουσιάζουμε παρακάτω είναι ιστορικά μυθιστορήματα της τελευταίας -τα περισσότερα- παραγωγής. Σε μερικά από αυτά έχουμε αναφερθεί και άλλοτε· αξίζει, όμως, να τα θυμηθούμε ξανά· πρόκειται για καλά βιβλία.
**Αννα Γκέρτσου-Σαρρή
Μ' ενάντιους ανέμους
εκδόσεις Κέδρος, σ. 392, ευρώ 16.
Η Αννα Γκέρτσου-Σαρρή με την υπευθυνότητα που τη διακρίνει έγραψε ένα πολύ καλό ιστορικό μυθιστόρημα για νέους, ίσως από τα σημαντικότερα που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια. Με ωραία γλώσσα, θαλασσινή, τραχιά και χυμώδη, γλυκιά όπου πρέπει και θυμωμένη όταν επιβάλλονται ο θυμός ή η διαμαρτυρία, με σκηνές εντυπωσιακές, συγκρούσεις, ταραχές, με ταξίδια επικίνδυνα και ναυτικές επιχειρήσεις, ήρωες και αντιήρωες, δειλούς αλλά και αποφασισμένους, μια Ελλάδα σε αναβρασμό, μια Ελλάδα επαναστατημένη, και μια γυναίκα θεϊκών διαστάσεων: η Δόμνα Βισβίζη. Η σχεδόν άγνωστη και παραμερισμένη ηρωίδα.
Η Δόμνα Βισβίζη (Αίνος Θράκης 1783- Πειραιάς 1850), κόρη εύπορων γαιοκτημόνων, «Καπετάνισσα» στην Επανάσταση του 1821, παντρεμένη από το 1808 με τον φιλικό και αγωνιστή, πλοιοκτήτη Χατζή-Αντώνη Βισβίζη (Αίνος; - Αγία Μαρίνα Φθιώτιδας 1822), μαζί με τα τέσσερα ανήλικα παιδιά της ακολούθησε τον άνδρα της στις επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων. Η Θρακιώτισσα αρχόντισα, όταν ξάφνου πεθαίνει ο σύντροφός της, αναλαμβάνει η ίδια τη διακυβέρνηση του μπρικιού και την ευθύνη της σίτισης και του εξοπλισμού των 140 ανδρών του πληρώματος. Υστερα από περιπολίες, μάχες, μεταφορά πολεμοφοδίων, αβαρίες και με την ευθύνη της διευκόλυνσης διακίνησης των στρατευμάτων με τα πυροβόλα της, ύστερα από χαμούς, νίκες, θριάβους και απώλειες, παραχώρησε το πλοίο της στην ελληνική κυβέρνηση για να το μετατρέψει σε πυρπολικό. Πέθανε μες στη φτώχεια και στη λησμονιά. Και την αγνωμοσύνη.
Αυτής της σπουδαίας γυναίκας την ιστορία αφηγείται η Αννα Γκέρτσου-Σαρρή. Στις σελίδες του μυθιστορήματος η ηρωίδα μιλά εξομολογητικά, λες και αυτοβιογραφείται. Στα 60 της πλέον, πλούσια σε αισθήματα και γνώση, και με την ασύγκριτη αίσθηση ότι έκανε το καθήκον της παρά «Τους ενάντιους ανέμους», με την πίκρα στα λόγια αλλά τη γλύκα στην ψυχή, «...έφτασα να πιστεύω», ομολογεί, «πως δύο είναι τα σημαδιακά πράματα στη ζωή του κάθε ανθρώπου: το σπιτικό του και η πατρίδα όπου γεννήθηκε. Τούτες είναι οι πρώτες βούλες που τον σφραγίζουν. Θα τα πω όλα με τη σειρά που ήρθαν στη ζωή μου». Τι ζωή! Στο μυθιστόρημα θα γνωρίσουμε και άλλες σημαντικές μορφές του Ελληνισμού· τον Καΐρη, τον Ανδρούτσο, τον Εμμανουήλ Παπά, την Ευανθία Καϊρη. Με τον ανεξαργύρωτο Νικηταρά και την άξια γυναίκα του Αγγελίνα η Δόμνα Βισβίζη γειτόνεψε σε γειτονιά του Πειραιά. Παρούσα στη σύλληψη του Νικηταρά. Παρούσα και στην τύφλωσή του. Μια μέρα κάτι ψαράδες πήραν να τραγουδούν: «Πουλάκι πόθεν έρχεσαι, πουλάκι γι' αποκρίσου/ μην είδες και μην άκουσες για την κυρά-Δομνίτσα/ την όμορφη, τη δυνατή, την αρχικαπετάνα...». Εκείνη περνούσε και τ' άκουσε. Δάκρυσε. Θυμήθηκε. Πόσα δεν είχε να θυμηθεί...
Ενα έργο το οποίο ξετυλίγει στιγμές του Αγώνα σημαντικές και μας γνωρίζει μια υπέροχη προσωπικότητα, μια μεγάλη ηρωίδα, που ωστόσο παρέμεινε άτομο σεμνό, ταπεινό, άνθρωπος αληθινός δηλαδή. Η Αννα Γκέρτσου-Σαρρή έκανε σοβαρή δουλειά.
Αν θέλετε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο πατήστε ΕΔΩ
